Có lẽ, cái khác biệt dễ nhìn thấy nhất trong tình yêu đôi lứa của con người xứ Nghệ so với những vùng miền khác là thứ men say tình yêu ấy được biểu hiện qua phương ngữ với những từ ngữ “đặc Nghệ”
Khi nào kiềng sắt bén mun
Chàng hun má thiếp, thiếp hun má chàng
Diết da da diết quá chừng
Em cho anh chụt một cái, em đừng kêu đau
(HPV, tr. 299)
Ở đây, người ta không dùng từ “hôn” mà dùng từ “chụt”, “hun” để chỉ nụ hôn- vốn là bức thông hành của tình yêu. Nghe “hun”, “chụt” khiến ta từ cảm nhận được âm thanh và tưởng tượng đến động tác để hiểu cái sâu đằm của nụ hôn người Nghệ. Đồng thời, cũng cho ta thấy một kiểu ứng xử rất rõ ràng, minh bạch, đắm say đến hồn nhiên của gái trai nơi đây.
Hoặc như trong bài vè “ Thương anh lắm anh ơi”, mật độ phương ngữ cũng xuất hiện dày đặc:
Nước uống nỏ muốn rót
Cơm ăn nỏ muốn nhơi
Cầm lấy đũa đũa rớt
Cầm lấy đọi đọi rơi
Thày hỏi: vì răng rứa con ơi?
Mẹ hỏi: vì răng rứa con ơi?
Con lặng lặng trả lời:
Vì sầu riêng bạn cộ
Ngơ ngẩn sầu bạn cộ
(KTVXN, t3, tr.432)
Ở đây, chỉ diễn đạt tình thương yêu mà kéo dài đến 20 câu (trong đó có 17 câu bằng và 3 câu trắc). Người đọc phải đọc một hơi, người hát cũng phải hát một hơi, không nghỉ, không kịp thở để tuôn ra cho vơi, cho cạn nỗi nhớ thương, niềm yêu đương đang dồn nén, ức chế trong tâm can. Đièu đặc biệt ở đây, ta thấy tác giả dân gian đã dùng rất nhiều phương ngữ xứ Nghệ. Phải chăng những phương ngữ được dùng đã góp phần đẩy nhanh tiết tấu của bài, “tuôn” nỗi nhớ nhung da diết đến địa chỉ cụ thể - “bạn cộ” (bạn cũ). Chúng tôi đồng tình với Ninh Viết Giao khi nhận xét bài vè trên: “17 câu đề vần bằng, âm mở thể hiện tình cảm triền miên lai láng, câu trắc “uống nước nỏ muốn rót” là tiếng nấc, nấc vì nghẹn ngào, nấc vì nỗi nhớ dâng lên trẹn cổ họng. Qua một đoạn ấy thôi, chúng ta cũng biết tình yêu của trai gái Nghệ Tĩnh như thế nào rồi” [71, tr22].
Đến với ca dao và vè xứ Nghệ về tình yêu đôi lứa, ta bắt gặp rất nhiều cách ngỏ tình khác nhau. Họ có thể nhờ miếng trầu, qua miếng trầu. Bởi thế mà dân gian mới có câu: “miếng trầu nên dâu nhà người”. Bằng miếng trầu, họ đã nói với nhau niềm khao khát lứa đôi:
Trầu xanh đĩa ngọc
Quả cau em róc tứ bề
Trầu têm cánh phượng em đề đôi câu.
Em đề chữ ân chữ ái
Em đề chữ thọ chữ ninh
Em đề chữ tình chữ tính
(KTVXN, t3.tr.88)
Đó là cách ngỏ tình kín đáo mà ta thường thấy ở nông thôn trước đây.
Ngoài ra, họ còn có thể ngỏ tình bằng cách không nói ngay, nói thẳng vào tình yêu, mà nói từ xa đến gần, nói vòng vo rồi mới đi vào ý chính. Có thể nói đây là cách tỏ tình rất tế nhị. Chẳng hạn như trong bài vè “xuân bất tái lai”, chàng trai mở đầu bằng những câu khen người con gái là “yểu điệu thanh tân”, “thục nữ chuyên cần”… sau đó mới nói đến gia sự của cô ta, gia đình, cũng như tâm tình của anh ta đối với cô gái, rồi cuối cùng mới ngỏ tình, mà cũng rất bóng gió, xa xôi:
Chim tử quy thánh thót
Dạ bát ngát lòng sầu
Nghĩa nặng với tình sâu
Núi non nào kể xiết
(KTVXN,T3, tr.237)
Cách ngỏ tình đó như bướm lượn vòng hoa, ban đầu thường vờn một cách ý nhị, bóng gió, xa rồi gần, gần rồi xa, thật là nên thơ và cũng không kém phần lãng mạn.
Hoặc, cũng có khi họ tỏ tình trực tiếp. Như trong bài vè “em lấy anh thôi”, người con trai không vòng vo hoa lá, không mượn bóng trăng chỉ nẻo, không mượn con bướm đưa đường mà nói thật, nói thẳng nỗi lòng, ý nghĩ của mình, nói có phần sống sượng, thô lỗ nhưng rất thành thật:
Thôi thôi anh lấy em thôi
Trang sức anh sắm đủ rồi còn chi
(KTVXN, t3, tr.118)
Không những tỏ tìnhmà anh còn hứa hẹn một cuộc sống rất tốt đẹp với cô gái- một cuộc sống giản dị của những người lao động.
Dù là bày tỏ bằng cách nào thì ta cũng thấy được tình yêu sâu sắc, thầm kín nhưng cũng không kém phần mãnh liệt của các chàng trai, cô gái xứ Nghệ.
Nói đến tình yêu, ta thường nghĩ ngay đến những lời thề non hẹn biển. Song, khác với lời nguyền nhờ vả trăng, sao, trời, đất của trai gái xứ Bắc, các chàng trai cô gái xứ Nghệ thường lấy nhiều hơn cái chết, sự hi sinh bản thân để bảo vệ tình yêu. Chẳng hạn như:
Anh mà không lấy được nàng
Thì anh tự vận giữa gia đàng nhà em
(CDNT, tr.130)
Chúng tôi đã thống kê được ở chương 2, tập 1 trong KTVXN viết về tình yêu đôi lứa, có đến 15 lần trai gái vùng đất này đã mượn cái chết để bảo vệ tình yêu.
Hai tay cầm tám gươm vàng
Chết thì mặc chết, buông chàng không buông
(CDNT, tr.330)
Quả thật, cũng khó tìm kiếm một lời hứa, lời nguyện nào lại mãnh liệt đến ghê gớm như gái trai xứ Nghệ khi yêu:
Cha mẹ dù có chặt chân, chặt tay
Khoét mặt, khoét mày cũng trốn theo anh
(CDNT, tr150)
Những từ ngữ: “chặt chân”, “chặt tay”, “khoét mặt”, “khoét mày” đã nói lên được bản chất tình yêu trong con người Nghệ Tĩnh. Họ có thể vì yêu mà sẵn sàng làm mọi thứ, thậm chí dám chấp nhận cả cái chết chứ không thể sống thiếu người mình yêu.
Ngoài những vấn đề nói trên thì trong các văn bản ca dao và vè viết về tình yêu đôi lứa, chúng tôi cũng đã thống kê được khá nhiều từ ngữ có tần số xuất hiện cao. Chẳng hạn, có tới 64 lần lời ca dao (về tình yêu nam nữ) mở đầu bằng hai từ “đôi ta” (“đôi ta như lửa mới nhen”, “đôi ta như thể con tằm”, “đôi ta như chỉ với khuy”, “đôi ta như con một nhà”…). Từ “đôi ta” xuất hiện nhiều như muốn khẳng định thêm tình cảm khăng khít, gắn bó bền chặt không tách rời của các chàng trai cô gái xứ Nghệ khi yêu.
Trong ca dao Nghệ Tĩnh ta cũng bắt gặp rất nhiều chữ “thương”. “Thương em”, “thương chàng”, “thương mình”, “thương ai”, ‘thương nhau”…hầu như trang nào cũng có. Cụ thể, chúng tôi đã thống kê có tới 75 bài xuất hiện chữ “thương” (thương em rọt (ruột) cắt làm ba, thương ta thì nói với ta, thương mình mình biết cho mô…) cũng muốn nói đến tình cảm dạt dào của người xứ Nghệ noi chung và của trai gái vùng này nói riêng.
Nói đến tình yêu là nói đến sự đắm say. Thi sĩ Vũ Hoàng Chương đã từng: “say cho lơi lả ánh đèn, cung bậc ngả nghiêng, điên rồ xác thịt”. Say đến: “sắc ngả màu trôi”. Còn cái “cơn say người” của cô gái trong vè Nghệ Tĩnh thật cụ thể, gần gũi với sinh hoạt hàng ngày nhưng cũng lại đắm say không kém gì các thi sĩ:
Đêm dài than thở
Than thở một đôi lời
Ôi cái cơn say người
Giá như say trầu say thuốc
Say trầu, say thuốc
Thì giã rau răm
Em say anh cả năm
Biết lấy gì mà giã!
Say rượu lại khá
Say người quên ăn
Mặt mũi băn khoăn
Em lấy ai chưa lấy.
(KTVXN, t5, tr.357)
Tuy nhiên, có điều lạ là cái “cơn say người” của các chàng trai, cô gái xứ Nghệ rất trong sáng, lành mạnh, không hề vẩn một chút tình dục. Cái “điên rồ xác thịt” không hề có trong ca dao và vè Nghệ Tĩnh khi nói về tình yêu
Chú thích: HPV:hát phượng vải;
KTVXN: kho tàng vè xứ Nghệ;
CDNT:ca dao Nghệ Tĩnh
Tài liêu tham khảo:
- GS TS Nguyễn Nhã Bản (chủ biên) từ điển tiếng địa phương Nghệ Tĩnh
- PGS Ninh Viết Giao (chủ biên) kho tàng vè xứ Nghệ; hát phượng vải; ca dao Nghệ Tĩnh
- Nguyễn Phương Châm: sự khác nhau giữa ca dao người Việt ở xứ Nghệ và xứ Bắc (văn hóa dân gian số 3- 1997)
No comments:
Post a Comment