Thơ điên Bùi Giáng

Thơ điên Bùi Giáng

Trong bài “Trường giang lục tỉnh”, thi sĩ Bùi Giáng viết: Tôi gọi Cần Thơ là Cần Thở - Cần Thở muôn đời là Gió Việt đêm nay (...) Tôi gọi Bình Dương là Bình Dưỡng - Dượng dì ơi thương nhớ cháu nhiều không... 

Có lẽ cũng nên nói luôn thêm chi tiết này: Mấy câu thơ ấy được trích từ cuốn “Thơ điên… thứ thiệt” do Thái Bình Điên Quốc xuất bản tại Sài Gòn năm 1970. Gọi là “Thơ điên… thứ thiệt” vì tất cả các tác giả có bài trong đó đều là những “người đã và đang điên”, đã từng là bệnh nhân tại dưỡng trí viện bác sĩ Nguyễn Văn Hoài tại Biên Hoà. 

Trong lời nói đầu dành cho tập thơ, bác sĩ Tô Dương Hiệp nhấn mạnh: “Những bài thơ trong tuyển tập này là sáng tác của những người có tâm bệnh thật chứ không phải những người giả bệnh để tìm sự độc đáo. Chúng tôi rất quý những bài thơ này vì nó giúp chúng tôi hiểu được tâm trạng của người bệnh nhiều hơn và đồng thời nó cũng giúp cho người bệnh tự tháo cũi sổ lòng cho trạng thái lo âu, cho mặc cảm của tâm tư của họ”.

Trong tập “Thơ điên… thứ thiệt”, ở dưới ba bài thơ của Bùi Giáng, có một lời “chú giải” (không rõ do ai viết) như sau: “Ba bài Marylin Brigitte, Trong bàn chân đi, Ngẫu hứng được chúng tôi chọn, vì chúng để lộ một triệu chứng của một loại bệnh tâm trí, chứ không phải vì chúng tôi cho đó là ba bài thơ hay nhất của tác giả Mưa nguồn. Triệu chứng nói trên là một con bệnh thích chơi chữ, thích nói lái, và để cho một số âm thanh nào đó chúng lôi cuốn quấn quít lấy nhau. Và ở trường hợp này, không phải ý hay tình gợi cảm hứng tác giả, mà là âm thanh, nhạc điệu…”. Sau đó, tác giả lời “chú giải” trích bốn câu thơ sau ra làm ví dụ: Một hôm gầu guộc gầm ghì - Hai hôm gần gũi cũng vì ba hôm - Bôm ha? Đạn hả? Bao gồm - Bồm gao gạo đỏ bỏ gồm gạo đen (Ngẫu hứng).

Rồi tác giả kết luận: “Có lẽ đối với ba bài thơ này, ta không cần tìm hiểu ý nghĩa của chúng”. Tại sao không cần? Tác giả trả lời bằng cách tự hỏi: “mà ngoài tác giả, có ai hiểu được cho chăng?”.

Góc nhìn khác, phải chăng bài thơ trên của Bùi Giáng là một đoạn trong chuỗi liên hệ vô tận trong ngôn ngữ: chữ “gầu guộc” làm Bùi Giáng liên tưởng đến chữ “gầm ghì” và “gần gũi”, tất cả đều bắt đầu bằng phụ âm “g”; chữ “một hôm” làm ông liên tưởng đến “hai hôm” rồi “ba hôm”; chữ “ba hôm” làm ông liên tưởng đến cách nói lái “bôm ha”; trong “bôm ha”, từ tố “bôm” khiến ông liên tưởng đến “đạn”; từ âm tố “gao”, ông liên tưởng đến “gạo”; từ “gạo đỏ”, ông liên tưởng đến một điều không hề có: “gạo đen”… Thành ra, chữ “một hôm” mở đầu đoạn thơ trên không phải chỉ là ý niệm về một đơn vị thời gian mà còn bao hàm ý niệm về sự tranh chấp (gầu guộc gầm ghì), về súng đạn (và từ đó, chết chóc), là cơm gạo (và phía sau của nó, sự cùng cực, khốn quẫn), cuối cùng, là may rủi trong sự thành, bại và cả trong sự sống, chết. Xin mở một dấu ngoặc: bài thơ này được Bùi Giáng sáng tác trong giai đoạn chiến tranh Việt Nam đang hồi khốc liệt. Thời ấy, với rất nhiều người, thời gian được đo lường bằng khả năng chịu đựng những đe doạ từ chiến tranh và từ sinh kế, tuỳ thuộc vào những sự đỏ đen của số mệnh.

Nhà văn Cung Tích Biền, kể: Khoảng đầu thập niên 70 thế kỷ trước, có lần người ta đưa thi sĩ Bùi Giáng vào nhà thương Biên Hòa chữa cái bệnh đứng ngã ba nhìn ra ngã bảy. Từ nhà thương điên trở ra, bữa gặp nhau thấy ông rất tỉnh, tôi bèn hỏi một câu thường tình: “Nhà thương điên Biên Hòa trị cái tẩu hỏa hay hỉ!”. Ông trả lời tỉnh queo: “Chữa trị quái gì đâu. Chẳng là ở ngoài mình thấy mình điên số một, khi vô nhà thương điên mới hiểu ra mình là đồ bỏ, điên nhí, điên tiểu thủ công nghiệp; trong nhà thương điên nhiều cha điên thượng thừa, điên vĩ đại hơn mình nhiều. Do vậy mà mình tự động thôi điên”.